Yaklaşık 5000 yıl öncesinden bilinerek birçok alanda kullanılan Safran bitkisi birçok ülkede yetiştirilmektedir. Çok eski çağlardan beri İran ve Keşmir’de tarımı yapılmakta ve sadece bir baharat olarak değil, çeşitli dönemlerde hastalıkları iyileştirici ve koruyucu bir madde olarak da değer görmüş, hatta renginden dolayı da kutsal sayılmıştır.
Safran ülkemizde Karabük ilimizin Safranbolu ilçesinde üretilmektedir. Dünya da İran ve Keşmir dışında en çok İspanya, İtalya, Sicilya ve Fransa’da üretilmekte olan safran çok eski çağlardan beri çiçek tepecikleri, baharat ve gıda boyası olarak kullanılan soğanlı bir bitki türüdür. Anavatanı Güneybatı Asya’dır. Yetiştiriciliğine ilk olarak Yunanistan civarında başlanmıştır. Safran (Crocus sativus), süsengiller (Iridaceae) familyasından olup, sonbaharda çiçek açan, 20–30 cm boyunda, çiğdem (Crocus) cinsinden soğanlı bir kültür bitkisi ve bu bitkiden elde edilen baharattır. Bitkinin yaprakları şeritimsi, mor çiçekleri üç tepeciklidir. Çiçeği ve tepecikleri bitkiye bağlayan yaprak sapı da dahil olmak üzere erkek organları kurutularak özellikle gıda boyası ve tat verici olarak kullanılan safran bitkisi, sabah güneş doğmadan toplanır ve kurutulur. Genellikle baharat olarak kullanılan safran koyu sarı renkli boyama maddesinden ötürü içine katıldığı yiyecekleri sarı renge boyar. Ağustos ve Eylül aylarında soğan şeklinde toprağa ekilen safran, Ekim ayında huni biçiminde mor çiçekler açar, bu çiçekler açtıktan sonra tepecikler tek tek elle toplanıp kömür ateşinin üzerinde bal mumu ile karıştırılarak kurutulur. Yaklaşık 10 gram safran elde etmek için 1430 tepecik gereklidir. Yarım kilogram safran elde edebilmek için 80.000 çiçek çıkarılmalıdır. Buradan da anlayacağımız gibi safran çok değerli ve kıymetli bir bitkidir. Günümüzde pahalı olduğu için safran yerine artık birçok kişi gıda boyasını tercih etmektedir.
19. yüzyılın ortalarında Osmanlı Devleti’nden yurt dışına satılan safranın önemli bir bölümü
Safranbolu’da üretilmiştir. Sarı boya hammaddesinin elde edildiği safran sentetik boyalar
üretilinceye kadar eczacılık ve boya sanayiinde de kullanılmaktaydı. Kendi ağırlığının
100.000 katı suyu sarıya boyayabilecek kadar kuvvetli bir boyama özelliğine sahip olan
safran, halen Safranbolu’nun Davut obası, Geren ve Aşağı Güney köylerinde üretilmeye
devem etmektedir.
Safran en çok balık ve pirinç yemeklerinde, bazı Akdeniz ülkelerinde ise ekmek ve pastacılık
ürünlerinde kullanılmaktadır. Yine safrandan zerde adı verilen pirinçli bir tatlı da yapılmaktadır.
Safran baharatının keskin bir tadı ve iyodoform ya da saman benzeri bir kokusu vardır.
Bunların sebebi, bileşiminde bulunan pikrokrosin ve safranal kimyasallarıdır. Aynı zamanda
içine konduğu yemeklere altın gibi sarı bir renk katan, krosin adı verilen karotenoit bir boya
maddesi de içerir. Bu özellikleri safranı dünya çapında çok aranan bir baharat haline
getirmektedir. Bununla birlikte tıp alnında da çok kullanılan bir bitki çeşididir.
Geleneksel bir tedavi yöntemi olarak çok eski tarihlerden bu yana kullanılan safranın
antikarsinojenik (kanser bastırıcı), antimutajenik (mutasyon önleyici), immünomodüle edici
ve antioksidan benzeri özellikleri olduğu modern tıp tarafından tespit edilmiştir. Safran
özellikle içerdiği antikanserojen maddeler sayesinde bağışıklık ve sinir sistemini güçlendirmekte,
karaciğeri temizlediği gibi kandaki zararlı hücreleri de temizleyerek damar tıkanıklığı riskini de
azaltmaktadır. Ayrıca safran çiçeği kalp kaslarını kuvvetlendirerek kalp hastalıklarına yakalanma
oranını düşürmektedir. Safranın içerdiği bileşenler bünyede depresyona neden olan asit
dengesinin bozulmasına engel olmaktadır. Bu özelliğinden dolayı ruh sağlığı alanında yaygın
olarak safran kullanılmaktadır. Etkili antioksidan özelliğinden dolayı sindirim sistemi için
oldukça faydalıdır. Potasyum açısından da oldukça zengin olan safran bu yönüyle kan basıncını
sağlıklı seviyelerde tutmaya yardımcı olmaktadır. Cilt sağlığı açısından da birçok faydaları vardır.
Sağlık alanında sayılamayacak kadar faydaları olan safran, özellikle Çin ve Hindistan’da
kumaş boyası olarak ve parfümeri yapımında kullanılmaktadır. Tekstil alanındaki endüstriyel
kullanımı yanı sıra ilaç endüstrisinde de tercih edilen bir bitkidir.
Safran sıra dışı tadı ve yemeklere kattığı parlak sarı renk nedeniyle; Arap, Orta Asya, Avrupa,
Hint, İran, Fas ve Cornwall mutfaklarında oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır.
Yorum Yazın :Misafir
